Sellaronda i więcej - Jazda na rowerze górskim w południowotyrolskiej dolinie Val Gardena

"Błoto?" Z zamyśloną zmarszczką na czole, Manuel powtarza moje ostatnio zapytane słowo i patrzy na mnie trochę niezrozumiale.
"Brud, muł", podpowiada Michi, bystra i gotowa. Dyrektor generalna BikeHotels Südtirol jest wyraźnie wprawiona w tłumaczeniu między austriackim a niemieckim. Ale wyraz twarzy Manuela pozostaje zadumany, podczas gdy miesza małą łyżeczką w swoim espresso; jakby naprawdę nie wiedział, co to mokra, klejąca ziemia. Albo jakby w języku ladino nie było na to słowa.
Wczoraj o tej samej porze, na zakurzonych ścieżkach między Col Raiser a przełęczą Gardena, może jeszcze bym mu uwierzyła. Ale po wczorajszym wieczornym oberwaniu chmury, w wyniku którego dziś rano już sporo brudu wylatywało nam wokół uszu, wydaje mi się to mało prawdopodobne.
"Mauta!", w końcu przypomina sobie nasz przewodnik.

Mauta. Jeszcze jedno słowo więcej w moim wyimaginowanym niemiecko-ladino słowniku. I to bardzo istotne, jak stwierdzę w trakcie dzisiejszej wycieczki.
W myślach próbuję umieścić to tuż obok Tiëra, ziemia, i Giara, żwir. Jednak ta prastara język jest krnąbrny, ucieka z moich zwojów mózgowych szybciej niż świstaki na Seceda do swojej nory.
Czas zapisać nauczone. Czas utrwalić przeżyte.

Powiedziane, zrobione. Ruszyliśmy w drogę, około pięciu kilometrów w dół doliny do pierwszego głównego miejsca w dolinie Grödnertal, St. Ulrich czyli Ortisei/Urtijëi. Częściowo skorzystaliśmy z równego torowiska dawnej Ferata de Gherdëina.
Zbudowana w 1915 roku w chaosie pierwszej wojny światowej przez 6000 rosyjskich jeńców wojennych w nieludzkich warunkach w zaledwie pięć miesięcy, wąskotorowa kolejka z Klausen do Plan pierwotnie służyła dostawom materiałów wojennych na front Dolomitów. Dziś, przekształcona w szlak dla pieszych i częściowo rowerzystów, po zamknięciu w 1960 roku pełni dla nas nową, wyjątkowo wygodną funkcję.

Podróż stała się jeszcze bardziej komfortowa dzięki kolejkom linowym Furnes i Seceda, które błyskawicznie przeniosły nas z nieco ponad 1300 na ponad 2400 metrów. A w przypadku dużych kabin, nawet spektakularnie, prowadziły one w najwyższym odcinku tuż obok imponujących zachodnich ścian popularnego miejsca na zdjęcia.
W górze powietrze było rzadkie, a wspaniały widok okryty chmurami. "Nibles", szybko notowało pilne, uczone mózgi do fikcyjnego zeszytu słówek.
Raschötz, Seceda i szczyty Geislerspitzen prawie całkowicie skrywały się za szybko przemieszczającymi się, szarymi zasłonami, a także z przodu, w kierunku grupy Sella, Langkofel, Rosengarten i Seiser Alm, prawdziwa widoczność, dla której to ekskluzywne miejsce w Dolomitach jest tak sławne, była nam odmówiona. Tym bardziej dramatyczny wydawał się widok, gdy chmury na chwilę się podnosiły i na kilka sekund odsłaniały surowe ściany, dzikie urwiska i nieskończenie imponujące kotły.

Właściwie ze strony związku turystycznego podejmowane są starania, aby ograniczyć kolarstwo górskie na Seceda. Ścieżki są zbyt uczęszczane, a motyw fotograficzny, który stał się sławny dzięki wygaszaczowi ekranu Windows, jest zbyt pożądany, aby w piękne dni swobodnie znaleźć miejsce obok wielu Azjatów i wyznawców Instagrama.
Jednak szersze szutrowe drogi poniżej charakterystycznego kamienia Pieralongia nie zostały jeszcze zamknięte, więc przemierzaliśmy przez cudowne alpejskie pastwiska obszaru narciarsko-pieszych Col Raiser oraz chaty Sofie, Daniel i Odles w kierunku masywu Stevia. Im niżej i bardziej na wschód schodziliśmy, tym bardziej stawało się ponownie samotnie; chociaż nigdy nie jest się naprawdę samemu w miejscach takich jak stacja wypoczynkowa "Utia de Ncisles", gdzie zrobiliśmy krótki postój, czy "Juac", gdzie podziwialiśmy miękko falujące łąki w rytmie chmur.

Dlaczego więc w ogóle tam się wspinać, skoro nie brakuje godnych i w pełni dozwolonych alternatyw? Ponieważ w obliczu całego tego skalnego majestatu i alpejskich cudów byłoby naprawdę szkoda przegapić takie widoki.
Zwłaszcza po schronisku Regensburgerhütte, gdy zębate wieże Stevia zbliżają się coraz bardziej, a następnie leśna ścieżka wzdłuż strumienia zapewnia urozmaicenie i w końcu otwiera się brama do Vallungo, kamienna i potężna, mistyczna i wysoka – po lewej stronie ściany grupy Puez, po prawej góry Chedul (zresztą patron naszego noclegu) i Col Turond, a w środku teraz soczyście zielone lasy modrzewiowe, które jesienią na pewno staną się kiczowato kolorowe i piękne.
Rzeczywiście Daniel również poleca odwiedzać Gröden albo od razu w czerwcu, właściwie na początku sezonu, albo dopiero jesienią, kiedy zmiana kolorów i tak już wspaniałego krajobrazu nadaje mu swoisty charakter. "Od września drogi i chaty znowu należą tylko do rowerzystów, a pogoda jest wtedy też bardzo stabilna", wie nasz przewodnik.

Jeśli chodzi o pogodę: już bywało ciemniej i wilgotniej w ten pierwszy dzień. Po wzmocnieniu się śniadaniem z boczkiem, penne i gnocchi, po późnym lunchu w schronisku Ciampac u podnóża Stevii, ruszyliśmy w kierunku przełęczy Grödnerjoch. Kolejka gondolowa Dantercepies przejęła za nas dzięki skoku 646 Hm na tę przełęcz pomiędzy szczytami Cir i masywem Sella.
Z Cir Tiëra i Cir Giara mieliśmy tutaj po raz pierwszy wybór między dwoma wybudowanymi ścieżkami MTB. Aby dotrzeć do kolejnego celu, Plans de Frea, wybraliśmy wersję żwirową, czyli Cir Giara – i rzeczywiście: szczególnie na początku szlak był zasługujący na swoją nazwę, wijąc się dość śliskim, luźnym podłożem w zygzakiem w kierunku przełęczy Passo Gardena. Przy tym zawsze spektakularne i na wyciągnięcie ręki przed naszymi oczami: masyw Sella.
To było uniesienie i zachwyt, zdumienie i obserwacja! Przy tak niesamowitym tle trudno było mi skupić się na szlaku, choć zasługiwał na uwagę z powodu kilku skoków i małych stopni, zakrętów i ostatecznie nawet przeszkód drewnianych!

Ponieważ w naszym programie wycieczek rowerowych znalazła się Sellaronda, nie tylko wizytówka regionu, którą można równie dobrze pokonać wybierając alpejskie narty, motocykl, skitour czy klasyczny wyścig szosowy. Zgodnie z prognozą pogody, po ostatnich porannych resztkach deszczu, miały nas powitać idealne warunki, aby uchwycić i wchłonąć to, za co ta trasa wokół masywu Sella i przez cztery doliny Dolomitów – Val Gardena, Alta Badia, Val di Fassa, Val Fodom – jest słynna we wszystkich swoich wariantach: zapierający dech w piersiach widok na wszystko, co w Dolomitach ma rangę i nazwisko.

I oto siedzimy teraz w schronisku przy górnej stacji wyciągu krzesełkowego Braia Fraida i widzimy: niewiele albo nic.
Szare, ciężkie deszczowe chmury lub gęsta mgła, z której wilgotno kropi, towarzyszyły nam od naszego wyjazdu i zaciemniły panoramę lub całkowicie ją zniknęły. Tam, gdzie dzień wcześniej niemal nosami wbiliśmy się w północne urwiska masywu Sella i nie mogliśmy nacieszyć się skalnym dialogiem między szczytami Cir a wieżami prawie trzytysięczników, dzisiaj była tylko kapiąca, watowa biała nieskończoność. A tam, gdzie wczoraj było sucho i luźno-piaszczyste, dziś rządziła śliska ziemia i wilgotna glina.

Również to ma swój urok. Idealna pogoda do fotografowania to jednak nie jest. Zatem zatrzymujemy się w Ütia i Tabla, aby przy cappuccino lub espresso poczekać na przewidywaną poprawę pogody i przy okazji nauczyć się kilku słówek najstarszego języka Południowego Tyrolu.
Kolej żelazna? Ferata.
Gondola? Condla.
Hala górska? Mont.
I przy okazji: fakt, że Utia, słowo oznaczające chatę, w Gherdëina pisane jest bez kropek nad pierwszą literą, a tutaj, wysoko w południowej części Gadertalu, z kropkami, nie jest błędem ortograficznym. Gröden jest jedną z pięciu dolin Dolomitów wokół masywu Sella, w których język ladyński zachował się z powodu dawnego odosobnienia tych regionów – ale każda dolina rozwinęła swoje specyficzne cechy aż do zupełnie różnych słów.
Świstak? Muntaniola.
Cześć? Hoi.
Manuel okazuje się być bardzo cierpliwym nauczycielem, zwłaszcza jeśli chodzi o często bardzo trudną wymowę. Choć: nie przegapił też niczego. Na zewnątrz chmury nadal wiszą tak nisko, że ledwo można dostrzec przeciwległy stok góry.

Ale zaledwie wysiadając z ogromnej kabiny kolejki linowej z górnego Val di Fassa do przełęczy Sella, witają nas promienie lum del soreie – słońca.
Ta sama grupa podróżników, która jeszcze przed chwilą dzieliła się ciastkami z rozmiękczonymi od wody dłońmi i z niezadowoleniem wpatrywała się w zasłonę deszczu przed oknem kabiny, teraz wychodzi na przedpole stacji górskiej Rodella i nie może uwierzyć w to, co widzi po drugiej stronie góry, w dolinie Val Gardena:

Langkofel, jak powoli i ostrożnie wydobywa się ze szponów chmur. Sella, jak stopniowo podnosi swój szary kapelusz, aż w końcu całkowicie go unosi. Marmolada, jak coraz częściej wybłyskuje z morza chmur, aż w końcu, tuż przed dotarciem na przełęcz Sella, ukazuje się przed nami w całej swojej okazałości.
I nagle nawet tęcza, która rozciąga się nad tym wszystkim, obok i między, w podwójnym blasku i migocząca życiem w kolorach czerwonym, pomarańczowym, żółtym, zielonym, niebieskim, fioletowym.

Jest to prawie zbyt ckliwe, aby mogło być prawdziwe. Wylegujemy się w naszym szczęściu na uroczych alpejskich łąkach skąpanych w słońcu i przeciskamy się przez prawdziwy dywan intensywnie różowo kwitnących różaneczników.
Uśmiechamy się z pobłażaniem na absurdalnie maleńkie stojące gondole legendarnego wyciągu Sassolungo z lat 50., i podziwiamy, jak różnie może wyglądać ta sama górska masa, gdy tylko przesuniemy się o kilka metrów dalej. Odkrywamy tajemniczo wyglądającą formację skalną, której bloki różnej wielkości ułożone jak kamienne miasto mogą służyć ludziom jako ogród do wspinaczki; ale elfom, krasnoludkom i innym stworzeniom baśniowym, to jest pewne, jako idealne miejsce zamieszkania i zabawy.
Podsłuchujemy świstaki i podziwiamy drapieżne ptaki. A kiedy w końcu mija stacja górna wyciągu krzesełkowego Gran Paradiso, rozpoczynamy ostatni zjazd naszej bitwy o cztery i pół tysiąca metrów pionowych.

Muszę być szczery: Nie jestem fanem gładko wylizanych ścieżek flow. Ale linia Paravis-Line to naprawdę wielkie kino. I to nie tylko ze względu na jej szerokie zakręty i wysokie fale, które wywołują prawdziwe uczucie rollercoastera, które dodatkowo dzięki szerokiej, przyczepnej ścieżce można szybko i przyjemnie cieszyć się.
Jest to również i przede wszystkim umiejętne wkomponowanie w szerokie łąki pomiędzy Langkofel a Sella, co czyni ten szlak, ladinischer nomen est omen, rajski. Gdzie indziej na wyjściu z jednego zakrętu stoi prawie 1000-metrowa ściana do wspinaczki, a na następnym ponad siedmiokilometrowa szeroka taras skalny? Kiedy jeszcze, wynurzając się z kompresji, ma się wrażenie, że skacze się prosto na nadmiarowy płaskowyż górski?